Οίνου Περιήγησις
Κατά τις «Παραδόσεις του Ελληνικού λαού», Κ. Ρωμαίου, λαογράφου, όταν ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο, ρώτησε τα πλάσματά του πώς του φαίνεται ο κόσμος. Ο πετεινός και το γουρούνι, του υπέδειξαν ότι είχε ξεχάσει να φτιάξει το σταφύλι. Και ο Θεός είπε αμέσως: «Γεννηθήτω άμπελος και κλήμα. Όποιος δεν πίει καθόλου την κατάρα μου να έχει. Όποιος παραπίει, να κάνει του πετεινού τα μυαλά και του γουρουνιού τη μούρη».
«Μην φυτεύσεις τίποτε άλλο πριν από το αμπέλι», συμβούλευε τον 7ο π.Χ. αιώνα ο Λέσβιος ποιητής Αλκαίος. Κάτι ανάλογο έκανε αργότερα ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, αλλά και ο Λατίνος ποιητής Οράτιος. Με τους Μινωίτες και τους Μυκηναίους γίνεται γνωστό το αμπέλι στον ελλαδικό χώρο. Αλλά και στον προϊστορικό άνθρωπο ήταν γνωστό το κλήμα. Κατά τον Παυσανία το αμπέλι γεννήθηκε στην Θήβα, ενώ κατά τον Αθήναιο στην Ολυμπία και Αιτωλία. Ο Όμηρος στην «Οδύσσεια» αναφέρει την «πολυστάφυλον» Ιστιαία και την «αμπελόεσσαν» Επίδαυρο. Ο επικό ς μας ποιητής στην Οδύσσεια αναφέρεται και στον ¨Μαρώνειον Οίνον», ενώ στην Ιλιάδα περιγράφει με γλαφυρότητα τις εργασίες που γίνονται στο αμπέλι. Έτσι στην Οδύσσεια (β 507) εξαιτίας του Μαρώνειου οίνου, από αλόγιστη χρήση, ο Πολύφημος έχασε το μοναδικό του μάτι, όταν το νησί του επισκέφτηκαν ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του. Εξάλλου επίσης στην Οδύσσεια (Ι 204 κ.ε.) ο Οδυσσέας αφηγείται στους προγόνους μας Φαίακες, πως ο Μάρωνας στην Θράκη,… λαγήνες δώδεκα μου γέμισε κρασί γλυκό και άκρατο που να το πίνουν μόνο αθάνατοι, στο σπίτι του κανένας δούλος ή βάγια του δεν κατείχε κρασί και πως είχε τέτοιο, έξω από τον ίδιο, την γυναίκα του και μια κελάρισά τους.
Χαρακτηριστική είναι και η αναφορά του Ησίοδου στο αμπέλι. Λέει λοιπόν ο Ησίοδος: Τ’ αμπέλια άλλοι τρυγούσανε, κρατώντας κλαδευτήρια κι απ’ τα μεγάλα κλήματα, που ήταν γεμάτα φύλλα και ασημοκληματόβεργες, μαύρα σταφύλια κι άσπρα οι τρυγητάδες έκοβαν κι άλλοι τα κουβαλούσαν μες τα καλάθια. Πάνω από τριάντα αιώνες ευφραίνουν τους Έλληνες τα γλυκά και μαλακά κρασιά της Θήρας και Κρήτης, οι λεπτότατοι οίνοι της Κύπρου και Ρόδου, ο ονομαστός οίνος της Χίου, ο υπνωτικός Θάσιος, οι ευώδεις της Λέσβου, ο «χαριέστατος εις παλαίωσιν Κερκυραϊκός». Να σημειώσουμε εδώ, ότι το ντόπιο κρασί, το εκπληκτικό κερκυραϊκό είναι εξαιρετικής ποιότητας στο χρώμα, γεύση και άρωμα και ότι κατά τον Αθήναιο συγκρινόμενος με της Λευκάδας και της Ζακύνθου, είναι ανώτερο, γιατί των γειτονικών νήσων το κρασί είναι γεμάτο γύψο.
Πολλά είναι τα ευρήματα που μαρτυρούν την ενασχόληση των προγόνων μας με το αμπέλι και το κρασί. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε «το κλήμα ου Παυσανία», δύο χιλιάδων χρόνων, στην περιοχή Σελλά Παγκρατίου, ανάμεσα στην Τρίπολη και τα Καλάβρυτα, που σώζεται ως σήμερα.
Αλλά το αμπέλι απαντάται και στην Παλαιά Διαθήκη, ενώ στην Καινή διαθήκη το κλήμα χρησιμοποιείται από τους Ευαγγελιστές.
Στην Κλασική περίοδο το αμπέλι είναι το κα’ εξοχήν σύμβολο του Διονύσου και στην Ορθοδοξία η άμπελος χρησιμοποιείται ευρύτατα στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες και αργότερα στην διακόσμηση ναών. Προστάτης των αμπελουργών θεωρείται ο Άγιος Τρύφωνας.
Το κρασί εξάλλου παλαιότερα είχε συνδεθεί με τα Μικρά και Μεγάλα Διονύσια αποτελώντας το ποτό των Θεών. Ο Διόνυσος, προστάτης των γονιμοποιών δυνάμεων και ιδιαίτερα της αμπέλου και των προϊόντων της, υπήρξε ανεξάντλητη πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης. Όλοι οι τραγικοί και ο κωμικός Αριστοφάνης κάνουν συχνές αναφορές στο Διόνυσο ως Θεό της διασκέδασης.
Για το κρασί αξίζει να αναφερθούν τα λόγια των:
Οράτιου…… «φέρνει στο φως όλα τα κρυμμένα μυστικά της ψυχής»
Λόρδου Βύρωνα… «παρηγορεί τους λυπημένους, αναζωογονεί τους γέροντες, εμπνέει το κουρασμένο ξεχνά τον πόνο του»
Σαίξπηρ… «ξυπνάει τον πόθο αλλά ματαιώνει την πραγμάτωση»
Έρνεστ Χεμινγουέι… «είναι το μεγαλύτερο δείγμα πολιτισμού στον κόσμο»
Λουί Παστέρ… «ένα γεύμα χωρίς κρασί είναι μια μέρα χωρίς ήλιο».
Ακόμη το αμπέλι απ’ όλα τα φυτά είναι το πιο τραγουδισμένο. Ας αναλογιστούμε το «Θαλερό» του Άγγελου Σικελιανού, τον «Αλαφροίσκιωτό» του, την «Κυρά των αμπελιών» του Γιάννη Ρίτσου, την «Ωδή στο κρασί» του Πάμπλο Νερούντα, την «Αλεπού και σταφύλια» του Αισώπου, τον «Διγενή Ακρίτα» σε μια κυπριακή παραλλαγή, τα «Λυρικά» του Χριστόπουλου, τα δημοτικά μας τραγούδια, τιε κρητικές μαντινάδες, τις παροιμίες και τα αινίγματα, τα δικά μας της κερκυραϊκής λαϊκής παράδοσης για τον τρύγο.
Ας αναφερθούμε εδώ επίσης το στον μεγάλο γιατρό της Αρχαιότητος τον Ιπποκράτη, που θεωρούσε το κρασί βασικό, συστατικό του ανθρώπινου διαιτολογίου. Στο έργο του «Περί Διαίτης Υγιεινής» αναφέρει ότι οι φυσιολογικοί άνθρωποι: «το χειμώνα να τρώνε πολύ περισσότερο και να πίνουν ελάχιστα το δε ποτό να είναι οίνος άκρατος (χωρίς ανάμειξη με νερό). Για τις υπόλοιπες εποχές λέει: «με τον ερχομό της Άνοιξης επιβάλλεται η σταδιακή αύξηση του οίνου, συνεχώς πιο υδαρούς όσο πλησιάζει ο καλοκαιρινός καύσωνας. Οι Ιπποκρατικές αυτές συμβουλές διασώζονται με το λαϊκό απόφθεγμα «στο μήνα που δεν έχει ρω, βάνε στο κρασί νερό». όσο για τον άλλο γιατρό τον Γαληνό, αναφέρεται ότι δίδαξε στη σχολή του Μ. Αυρήλιου την ιαματική αξία του κρασιού στην απολύμανση των πληγών. Τέλος η Πυθία συμβούλευε την πόση «κεκραμένου οίνου». Το κρασί θεωρείται φάρμακο κατά του ίκτερου αλλά και απωθητικό των κουνουπιών. Τι να πει κανείς για την χρήση των προϊόντων του αμπελιού στην μαγειρική και την ζαχαροπλαστική.
Αφήσαμε τελευταίο, ωστόσο, τον κερκυραϊκό αμπελώνα παρά την αξία και την ιστορία του. Έτσι, εξέχουσα θέση ανάμεσα στις καλλιέργειες της κερκυραϊκής γης από αρχαιοτάτων χρόνων κατέχει η καλλιέργεια του αμπελιού. Αναφορές έχουμε στον Όμηρο και στον Ξενοφώντα να μιλούν «για καλλιεργημένη χώρα και παγκάλως φυτεμένη με αμπέλια, μεγαλόπρεπες οικήσεις και οινώνες κατασκευασμένους στους αγρούς». Στον ευλογημένο αυτό τόπο μας παρήγαγαν τον εξαίρετο «Χαριέστατον εις παλαίωσιν κερκυραϊκό οίνο» όπως είπαμε. Σε δύο εκπληκτικά βιβλία: του Ευγένιου Γενατά «Εγχειρίδιο Πρακτικής Γεωργίας» και του ιερέα Αρσενίου Πανδή «Δοκίμιον Αγρονομίας», γίνεται εκτενής παρουσίαση του αμπελιού, της αμπελουργίας και της παραγωγής κρασιού, ξυδιού κ.α. Ποιος δεν ξέρει τις ποικιλίες των σταφυλιών που καλλιεργούνται στο νησί μας σύμφωνα με τους παραπάνω συγγραφείς. Ποιος αγνοεί τα λευκά: αετονύχι, αληποδιά, ασπροβυστίτσα, βαρδέα, κακοτρύγης, κοζανίτης, μακραράτης, μοσκατέλο, μοσκατελόνι, ξεροποδιά, πολίτικο, τα μελανά- μαύρα: αφιώνι, γαϊδουρίχα, κεφαλονίτικο, κορύθι, μαρτζαβί, μαυροστάφυλο, μαυρολιά, ξερίχι, πετροκόρυθο, σκοπελίτικο, τσουπί, αφιδιά, τα κόκκινα- ερυθρά: κοκκινοβιστίτσα, κοκκινοκακοτρύγης, κοκκινοκοζανίτης, μοσχοβιστίτσα, ο ροζέ ροδόχρουν ρομπόλα και τέλος το ερυθρομέλαν- κοκκινόμαυρο σταφίδα.
Αξιοσημείωτο είναι εδώ το γεγονός ότι στην ευρύτερη περιοχή του Στρινίλα στον Παντοκράτορα, εδώ και αιώνες, καλλιεργούν οι συμπατριώτες μας μια πολύ σπάνια ποικιλία κρασοστάφυλου, το μοσχάτο, το λευκοκίτρινο σταφύλι με την εξαιρετική ευωδία του. Το μοσχάτο σταφύλι της Κέρκυρας, ο Ανθοσμίας (άνθος και οσμή) οίνος, ο πλήρης ευωδίας ανθέων, ο έχων οσμήν ανθέων, ο έχων γλυκείαν οσμήν. Τρώγοντάς το αναδίδει μιαν εξαίρετη και σπάνια ευωδία. Ευδοκιμεί στα αμμώδη και προσήλια εδάφη. Οι πλαγιές του Στρινίλα είναι όπως αποδεικνύεται ιδανικές για την καλλιέργειά του. Παλιότερα καλλιεργούνταν πολλά στρέμματα μοσχάτο και παράγονταν αρκετοί τόνοι μοσχάτου κρασιού. Το μοσχάτο κρασί Κερκύρας είναι εξαιρετικής ποιότητας λευκός ημίγλυκος οίνος με ιδιαίτερο άρωμα. Σήμερα καλλιεργούνται 20 περίπου στρέμματα και παράγονται 5 τόνοι μοσχάτου οίνου πάνω κάτω. Λόγω της άριστης ποιότητάς του αλλά και της μοναδικότητάς του, πιστεύουμε ότι θα ενθαρρυνθεί η πρωτοβουλία των κατοίκων της περιοχής ίσως και άλλων περιοχών της Κέρκυρας, να γίνουν συστηματικές καλλιέργειες της εξαιρετικής και μοναδικής αυτής ποικιλίας. Είναι λένε «αμπέλι δύσκολο» και χρειάζεται συνεχή φροντίδα του αμπελουργού. Η πολιτεία και το αρμόδιο υπουργείο σας γίνουν αρωγοί όλων των προσπαθειών που προέρχονται από τους ήδη καλλιεργητές του μοσχάτου, ας ενθαρρυνθούν επίσης νέοι παραγωγοί.
Δυστυχώς εγκαταλείπεται ο κερκυραϊκός αμπελώνας, λόγω του τουρισμού, της αστυφιλίας, της υπογεννητικότητας, του εύκολου τρόπου ζωής, της απομάκρυνσης μας από την παράδοση και της παρανοϊκής πολιτικής της πολιτείας και της Ε.Ε. που επιδοτούσε την αποψίλωση των αμπελιών και την επιδότηση… της ακακίας. Ο κερκυραϊκός αμπελώνας, που μεσουρανούσε πριν λίγες δεκαετίες πρέπει να ξαναγεννηθεί, να ανθίσει όπως παλιά. Οι συμπολίτες μας ας αποβάλλουν την απάθεια, τον εφησυχασμό και την τεμπελιά τους ίσως. Ο Ε. Γενατάς υποστηρίζει (1860): «Ζητώ συγνώμη παρά των συμπολιτών μου, εάν ενίοτε καταφέρομαι πικρά κατά της απάθειας και των κακών συνηθειών, γιατί συχνότατα συμπεριλαμβάνομαι κι εγώ ο ίδιος στον αριθμό τους». Σήμερα ο αμπελώνας της Κέρκυρας ανήκει ή σε μικρούς καλλιεργητές ή σε επαγγελματίες οινοποιούς. Η Ποτοποιία- Οινοποιία ΒΑΣΙΛΑΚΗ στον Άη Γιάννη. του Θ. ΓΟΥΛΗ στους Λιαπάδες, της Οικογένειας ΓΡΑΜΜΕΝΟΥ στους Σιναράδες, το ΚΤΗΜΑ ΘΕΟΤΟΚΗ στο Λιβάδι Ρόπα, το οινοποιείο ΛΕΙΒΑΔΙΩΤΗ σρο Χαλικούνα, ο ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ του Σωτήρη Βλάχου στο Τρίκλινο, αλλά και το κελάρι του Στίνη και ο αμπελώνας 20 στρεμμάτων στο Ρόδι Αυλιωτών από κακοτρύγι της Β. Κερκύρας με το Γιάννη Σαούλο είναι χαρακτηριστικά δείγματα φιλότιμης προσπάθειας διατήρησης του ντόπιου κρασιού.
Αυτές οι λίγες γραμμές αφιερώνονται στους πρωτοπόρους και πρωτεργάτες αυτής της σύναξης, αλλά και σ’ όλους τους συμπατριώτες μας οινοπαραγωγούς που με πολύ μεράκι παράγουν τον «Χαριέστατον Κερκυραϊκόν Οίνον».
Θανάσης Παγκράτης
Φιλόλογος- Ιστορικός Ερευνητής
Μέλος της «Ορχήστρας Λόγου»
